„The Blue Boy”, czyli historia „niebieskiego chłopca”
W salonie księżnej Daisy von Pless w zamku pszczyńskim przykuwa uwagę portret jej średniego syna Alexandra zwanego w rodzinie Lexelem, który zajmuje honorowe miejsce nad kominkiem. Urodzony w 1905 r. w Londynie chłopiec, zawdzięczający swe pierwsze imię matce chrzestnej – królowej Alexandrze, żonie Edwarda VII, był ulubieńcem matki. Być może dlatego, że odziedziczył jej rysy twarzy, a może dlatego, że – jak napisała w swoich wspomnieniach – był „nieuleczalnie angielski”.
Portret powstał w 1910 r. i wyszedł spod pędzla niezwykle popularnego podówczas wśród angielskiej arystokracji malarza Ellisa Robertsa, specjalizującego się w idealizowanych portretach dam z towarzystwa, często ukazywanych w towarzystwie dzieci (warto wspomnieć, że namalował on także portret księżnej Daisy von Pless z najstarszym synem Hansem Heinrichem XVII, również znajdujący się w zbiorach Muzeum Zamkowego w Pszczynie). Swych modeli uwieczniał zwykle na pejzażowym tle w typie obrazów XVIII-wiecznego malarza Joshuy Reynoldsa. Roberts był członkiem Królewskiego Towarzystwa Malarzy Portrecistów, wystawiał też w Królewskiej Akademii Sztuki w Londynie. Krótko mówiąc, doskonale nadawał się na autora portretu dla księżnej Daisy, która lubiła wszystko, co modne i angielskie.
Malując wizerunek Alexandra, artysta sięgnął po inspirację do twórczości swego słynnego, XVIII-wiecznego kolegi po fachu, a mianowicie malarza Thomasa Gainsborougha. A inspirację tę, jak można przypuszczać, podsunęła mu sama księżna Daisy. Otóż uwiecznił on syna arystokratki w stroju „niebieskiego chłopca” ze słynnego obrazu Thomasa Gainsborough „The Blue Boy” z 1770 r. W czasie, gdy powstał portret Alexandra, dzieło Gainsborough znajdowało się w Grosvenor House w kolekcji siostry Daisy von Pless Shelagh i jej męża księcia Westminsteru i było uważane za jedno z najlepszych w zbiorach. Obraz cieszył się niezwykłą popularnością i inspirował. Opisując we wspomnieniach ślub młodszej siostry, Daisy odnotowała: „W lutym [1901] Shelagh poślubiła księcia Westminsteru w katedrze św. Pawła w Knightsbridge.[…] W roli paziów wystąpili Dick, przystojny syn Guya Wyndhama, niegdyś żołnierz, a teraz wyróżniający się i niezwykle oryginalny malarz, oraz Robert, mały syn Lorda Arthura Grosvenora. Obaj mieli na sobie stroje skopiowane z ‘The Blue Boy’, jednego z obrazów będących chlubą kolekcji Grosvenor House, a teraz znajdującego się w Ameryce!”
Mały Alexander został zaopatrzony w strój „niebieskiego chłopca” uszyty dla niego na miarę i pozował w nim nie tylko do obrazu, ale i do zdjęć. Na jednym z nich został uwieczniony wraz z matką i starszym bratem Hansem Heinrichem XVII w atelier Rity Martin w Londynie w 1909 r. na innym na tle marmoryzowanej kolumny, do złudzenia przypominającej te znajdujące się u szczytu reprezentacyjnych schodów w zamku pszczyńskim.
Księżna Daisy, która uwielbiała niebieski kolor, z przyjemnością zapewne zlecała uszycie niebieskich strojów dla swego syna. Przebywając w Cap Martin na Lazurowym Wybrzeżu w 1908 r. zapisała: „[…] mój najdroższy Lexel … w niebieskim bezrękawniku i niebieskim bawełnianym kapeluszu w kolorze jego oczu; na całym świecie, a zapewne i w niebie, nie ma nic, co mogłoby się równać z ‘własnym dzieckiem’ i pocałunkiem jego malutkich ust!” Pozostaje sobie zadać pytanie, czy syn księżnej był równie zadowolony ze swych ubiorów, co jego mama. Sądząc ze wspomnień jego brata, który nieraz miał okazję oglądać obraz „The Blue Boy”, przebywając w rezydencji cioci, niekoniecznie:, „Gdy się przypatrywałem, zastanawiałem się, jak ten nieszczęsny chłopiec, wystrojony w niebieski aksamit, mógł się w ogóle bawić i czerpać radość, nie doprowadzając swej niani do wściekłości. Gdy mnie wypuszczano na podwórze, abym się pobawił, zawsze wracałem zupełnie czarny.”
„The Blue Boy” Thomasa Gainsborough cieszył się wielką popularnością nie tylko w czasach księżnej Daisy. Także współcześnie to jeden z najbardziej rozpoznawalnych obrazów i choć może nie jest tak znany jak „Mona Lisa” Leonarda da Vinci czy „Dawid” Michała Anioła, to tak jak one został „wchłonięty” i przetworzony przez popkulturę, o czym świadczą jego liczne modyfikacje i parodie zapełniające sieć. Na przykład w 1984 r. w stroju niebieskiego chłopca, jako „Green Boy” pojawiła się znana postać ze słynnego amerykańskiego programu „The Muppet Show”, czyli nikt inny, jak… Kermit Żaba.
Autorka tekstu: Sylwia Smolarek-Grzegorczyk
Księżna Daisy von Pless Królową Saby
„Moja siostra wystąpiła w roli królowej Saby. Zawsze wyobrażałem sobie tę damę jako drobną brunetkę, podczas gdy Daisy była ‘wysoką i nieziemską blondynką’
„Klejnoty księżnej Daisy”
to lektura obowiązkowa dla wszystkich wielbicieli arystokratki, jak również dla tych, którzy interesują się historyczną biżuterią