Mój dziadek był powstańcem – Ludwik Golus

LUDWIK GOLUS

Urodził się 18 sierpnia 1892 r. w rodzinie rolniczej w Miedźnej jako syn Tomasza Golusa oraz Jadwigi z domu Sosna. W 1907 r. ukończył szkołę publiczną w Miedźnej, a w 1911 r. dwuletnią szkołę rolniczą w Poznaniu. Rok później wcielono go do Armii Cesarstwa Niemieckiego, gdzie służył do końca I wojny światowej. Był to czas, gdy kształtowała się jego patriotyczna postawa oraz poczucie polskiej tożsamości.
Ludwika Golusa zaprzysiężono na członka Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska w Pszczynie w lutym 1919 r. Przydzielono mu dowództwo nad czwartym spośród jedenastu okręgów, na które podzielono teren powiatu. Okręg ten obejmował Miedźną, Grzawę, Górę, Gilowice i Frydek. W kwietniu 1919 r. cała struktura POW GŚl została zmieniona w ramach reorganizacji administracji powstańczej. Zgodnie z wytycznymi, każdy powiat musiał wystawić jeden pułk. W powiecie pszczyńskim powstał pułk złożony z 2 batalionów (tyskiego i pszczyńskiego), w skład których weszły kompanie z poszczególnych 11 okręgów. Ludwik Golus stanął na czele 4 kompanii (miedźniańskiej) należącej do II batalionu (pszczyńskiego) i liczącej 70 powstańców. Podczas I powstania śląskiego kompanii tej udało się w Grzawie rozbroić konny oddział Grenzschutzu (straży granicznej). Golus wydał rozkaz swojemu podwładnemu – Ludwikowi Gasteckiemu, by ten wykradł z budynku Grenzschutzu w Woli karabiny niemieckie, co młody powstaniec podczas snu żandarmów uczynił.

Ludwik Golus

Ludwik Musioł, opisując I powstanie w Monografji historycznej Pszczyny z 1936 r., odnotował: Oddział z Jankowic i Studzienic pod dowództwem Wiktora Warzechy, oddział z Miedźnej, Grzawy, Frydku, Gilowic i Góry pod dowództwem Ludwika Golusa, oddział z Ćwiklic pod dowództwem Alojzego Grygiera i z Goczałkowic pod dowództwem Kołoczka Franciszka miały po rozbrojeniu oddziałów niemieckich w swoich miejscowościach maszerować na Pszczynę i pomagać przy rozbrojeniu głównego oddziału grencszucu i zajęciu najważniejszych punktów miasta. Wszędzie powitali powstańców na miejscu zbiórki Niemcy ogniem karabinowym. Wiadomości na temat tego wydarzenia dostarcza także Kronika Szkolna z Miedźnej: Wojsko zwane „Grinzszutz” składające się z ośmiu ludzi konnych rozbrojono. Do tego celu przeznaczony był Ludwik Golus, Teofil Krzystolik, Franciszek Cofała i Józef Sosna z Miedźnej. Pierwsza potyczka przeciw Niemcom trwała przez godzinę. 20 sierpnia opuścili powstańcy wioskę z tego powodu, że cała masa wojska niemieckiego napłynęła, a połączyli się w Dziedzicach ze swoim sztabem powstańczym.

Choć po upadku I powstania POW GŚl. została formalnie rozwiązana, to nieoficjalnie odbudowywała swoje struktury. Oddziały powstańcze wycofujące się na teren Polski formowały się w kompanie, bataliony i pułki. 22 sierpnia 1919 r. siły powstańcze, które częściowo koncentrowały się na terenie Polski i podlegały dowództwu POW GŚl. z siedzibą w Sosnowcu, dzieliły się na odcinki. Do odcinka południowego należały m.in. I i II baon pułku pszczyńskiego. Odcinek południowy dzielił się na 3 pododcinki z dowództwem w Piotrowicach, Dziedzicach i Oświęcimiu. W Raporcie do rozkazu dziennego nr 8 punkt 1 z dnia 11 września 1919 r. Ludwik Golus jest wymieniony jako plutonowy należący do 2 kompanii Oddziału Dziedzice, na czele którego stali Aleksy Fizia jako komendant i Stanisław Krzyżowski jako jego zastępca. Do 2 kompanii I Pszczyńskiego Oddziału Powiatowego Golus miał wstąpić 26 sierpnia 1919 r. jako szeregowiec. Pod koniec września w Oświęcimiu skomasowano I Oddział Powiatowy Pszczyński oraz I i II Rybnicki Oddział Powiatowy. Obóz Oświęcim był najliczniejszym spośród wszystkich obozów uchodźczych. Ludwik Golus został przeniesiony z I OPP w Dziedzicach do Oświęcimia w październiku. Jego nazwisko pojawia się m.in. w dokumentach z 1 i 5 listopada 1919 r. W pierwszym jest wymieniony jako sierżant sztabowy na Liście żołdu 2 kompanii Oddziału Powiatowego Pszczyńskiego za okres od 1 do 10 listopada 1919 r., a w drugim w spisie ludzi z Oddziału Pszczyńskiego i Oddziału Rybnickiego, którzy 6 XI 1919 o godz. 5 min.15 rano do Poznania na kurs rolniczy wyjechali.

Warto wspomnieć, że nazwisko Ludwika Golusa można odnaleźć w Spisie mężów zaufania w powiecie pszczyńskim z 15 maja 1920 r. obejmującym 188 osób. Pod listą znajduje się m.in. adnotacja Stanisława Krzyżowskiego o następującej treści: Wymienieni ludzie nie należą wszyscy do organizacji. Są to zaufani ludzie, którzy kierują akcją plebiscytową. Jedną z akcji Polskiej Organizacji Wojskowej poprzedzających wybuch II powstania, w jakiej brał udział Ludwik Golus wraz z towarzyszami, było przejęcie roweru oraz dokumentacji ze spisem członków Związku Wiernych Ojczyźnie Górnoślązaków (Verband Heimattreuer Oberschlesier) przewożonej na trasie Miedźna – Pszczyna przez należącego do związku miedźnianina, agitatora niemieckiego, co miało miejsce 12 lipca 1920 r. Informacji na ten temat dostarcza nam Kronika Szkolna z Miedźnej: Za ten czyn został aresztowany Ludwik Golus. Podczas aresztowania pastwili się nad nim i jego żoną (…). Po godzinnej walce i męce zdołali go okuć w żelaza a zrabowawszy go z gotówki (600 marek) wysłali go na miejsce gdzie rower ukryto. Zgodnie z przekazem z Kroniki świadkiem zajścia była Agnieszka Zachadzka, która dała znać ludności w wiosce. Na ratunek przybyli Teofil Krzystolik, Franciszek Cofała, Franciszek Miczek, Józef Polak i Klemens Furczyk z Miedźnej. W trakcie odbijania Ludwika Golusa doszło do walki, w wyniku której zginął żandarm nadwachmistrz Szejdel, a Krzystolik i Cofała zostali ranni. Powstańcom ostatecznie udało się ukryć po stronie polskiej. Golus schronić się miał w Harmężach.

W okresie II powstania kompania Ludwika Golusa wzięła udział w marszu na Pszczynę. Powstańcy nie wkroczyli jednak do miasta, gdyż Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa podjęła decyzję, by spełnić żądanie Polaków i rozwiązać niemiecką policję Sicherheitspolizei, tzw. Sipo.
Podczas III powstania Ludwik Golus znalazł się w pułku pszczyńskim dowodzonym przez Franciszka Rataja. Wraz ze swoją kompanią miał walczyć pod Siedlcem, Posnowicami, Brzezinami, Zakrzowem, Kędzierzynem i Górą Św. Anny. Informacje na temat udziału Ludwika Golusa w III powstaniu odnajdziemy w Kronice Szkolnej: Powstańcy Miedźnej, a dokładnie kompania miedźniańska pod dowództwem Ludwika Golusa wyruszyła do Ćwiklic. Po dwudniowej poniewierce otrzymali rozkaz powrotu do Miedźnej, gdzie kompania rozdzieliła się i trzymała straż – tak było do 8 czerwca. 8 czerwca wyruszyła kompania miedźniańska do Starego Bierunia, do ugrupowania batalionu. Następnie ten batalion wyruszył do Murcek, gdzie po 4-dniowych ćwiczeniach bojowych został utworzony pułk, który zbrojnie wyruszył 16 czerwca na plac boju w Szymiszowie pod Górą Św. Anny. 24 czerwca był atak (…).

Jednym z dokonań Ludwika Golusa w czasie walk powstańczych była organizacja i przeprowadzenie przez granicę na Wiśle ponad 100 transportów broni oraz amunicji przeznaczonych dla powstańców. Broń i amunicję ukrywał w gospodarstwie swego ojca, a także u innych zaufanych osób. Golus dał się ponadto poznać jako aktywny działacz i agitator plebiscytowy – przemawiał na zebraniach i wiecach. U boku Józefa Plewni i Karola Krzystolika zasiadał w Komisji Plebiscytowej w Miedźnej. Pełnił także służbę w straży gminnej.
Za udział w powstaniach odznaczony został Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi, Krzyżem Walecznych i Medalem Niepodległości. Tego ostatniego nie odebrał. Gdy mu go przyznano w 1937 r., był bezrobotny i nie posiadał środków, by wpłacić na konto Komisji kwotę za legitymację zniżkową PKP.

Ludwik Golus wraz z członkami Narodowego Związku Powstańców Śląskich i Byłych Żołnierzy, Koło w Miedźnej
(siedzi w drugim rzędzie piąty od prawej)

18 sierpnia 1922 r. Ludwik Golus rozpoczął pracę na posterunku policji w Katowicach. Jako sojusznik Wojciecha Korfantego i chadecji utracił tę posadę w 1927 r., gdy wojewodą został adwersarz Korfantego, zwolennik sanacji – Michał Grażyński. W latach 1928-1929 pracował w pszczyńskiej Spółdzielni Rolniczej „Gleba”, a następnie, do 1935 r., w Banku Ludowym w Pszczynie. Potem pozostawał bezrobotny. Pogorszył się także znacząco jego stan zdrowia, co wpłynęło na trudne warunki życiowe mieszkającej w Pszczynie rodziny. Ludwik Golus razem ze swoją żoną Agnieszką z domu Tomalla mieli dwanaścioro dzieci – Ludwika, Konrada, Teofila, Józefa, Elżbietę, Zygmunta, Kazimierza, Irenę, Władysława, Jadwigę, Bolesława i Barbarę.

Ludwik Golus był aktywnym działaczem społecznym. Należał do Stowarzyszenia Śpiewaków Śląskich „Lutnia” w Pszczynie, Towarzystwa Czytelni Ludowych, Związku Obrony Kresów Zachodnich oraz Spółdzielni Robotniczej „Społem” w Pszczynie. Pełnił ponadto funkcję prezesa Narodowego Związku Powstańców Śląskich i Byłych Żołnierzy w Kole w Miedźnej, jak również prezesa Zespołu Śpiewaczego w Miedźnej. Działał w Powiatowym Komitecie Wyborczym na rzecz Katolickiego Bloku Wyborczego na powiat pszczyński. Stał wytrwale w opozycji wobec rządów sanacyjnych, wspierając chadecję i Wojciecha Korfantego, za co spotykał się z szykanami władz.

Zaraz po wybuchu II wojny światowej Golus wraz z rodziną udał się w okolice Krakowa. Wrócił jednak do Pszczyny po wkroczeniu do Polski wojsk sowieckich. 21 (23?) września 1939 r. został aresztowany przez Niemców i wywieziony do więzienia w twierdzy w Toruniu. Wypuszczono go trzy miesiące później, 21 grudnia, dzięki staraniom rodziny. 10 czerwca 1941 r. został ponownie aresztowany, a 8 lipca 1941 r. przewieziono go do niemieckiego obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie otrzymał status więźnia politycznego. W obozie spotkał się ze swym synem Józefem. 14 sierpnia 1942 r. Józef Golus był świadkiem, jak jego ojca wyniesiono z baraku chorych, wniesiono na platformę i przewieziono wraz z innymi więźniami do komory gazowej, gdzie został zamordowany.

Ludwik Golus – więzień niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady
Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu

1 września 2004 r., podczas uroczystości nadania imienia Powstańców Śląskich Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Miedźnej, córka Ludwika Golusa – Jadwiga Filipczyk, odsłoniła tablicę pamiątkową, przyjęła też symboliczne podziękowania od społeczności szkolnej. W uroczystości brała udział również Irena Poloczek, wnuczka Ludwika Golusa. Także w Pszczynie upamiętniono postać Ludwika Golusa, nadając jego imię jednej z ulic miasta.

Jadwiga Filipczyk, córka Ludwika Golusa, w towarzystwie Danuty Przybylskiej-Miki, dyrektor ZSP w Miedźnej,
odsłania pamiątkową tablicę podczas uroczystości nadania imienia Powstańców Śląskich Szkole Podstawowej
i Gimnazjum w Miedźnej, wrzesień 2004 r.

Fotografie ze zbiorów Ireny Poloczek, wnuczki Ludwika Golusa