Muzeum Zamkowe w Pszczynie

W 1846 r. hrabia Hans Heinrich X von Hochberg [fot. 1] zawarł umowę sukcesyjną z bratem swej matki, księciem pszczyńskim Heinrichem von Anhalt-Köthen-Pless [fot. 2], na mocy której przejął w dziedziczne posiadanie ordynację pszczyńską wraz z prawem do księstwa pszczyńskiego. W zamian miał wujowi wypłacać dożywotnią rentę. W ślad za tym dokonał się kolejny awans społeczny rodu Hochbergów – na mocy dekretu wykonawczego króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV z 1850 r. Hans Heinrich X mógł się tytułować księciem von Pless.

W międzyczasie, pięć lat po śmierci ukochanej żony Idy, w dniu 29 stycznia 1848 r. hrabia powtórnie się ożenił. Według przekazów biografa rodziny Hochbergów, Carla Weigelta, skłonić go do tego miała przede wszystkim miłość do dzieci. Jego wybranką została urodzona 25 września 1807 r. Adelheid – starsza siostra żony [fot. 3–5]. Para nie doczekała się potomstwa, jednak Adelheid – jak odnotował Weigelt – stała się kochającą i lojalną matką dla dzieci swej siostry. Miała też dwóch synów z pierwszego małżeństwa z szambelanem królewskiego dworu w Hanowerze Ernstem Clausem baronem von der Deckenem (1796-1846). Starszy z braci, Julius (1827-1867) [fot. 6], w 1853 r. poślubił w zamku Książ Annę Hedwig von Kleist, siostrzenicę swego ojczyma Hansa Heinricha X. Julius początkowo służył w wojsku królestwa Hanoweru, a opuściwszy służbę w randze porucznika zajął się zarządzaniem w rodzinnych dobrach Deckenów w Meklemburgii, a także dobrami Hochbergów w Dziewiętlinie koło Milicza. Młodszy syn, Carl Claus (1833-1865), przeszedł do historii jako podróżnik, odkrywca, badacz Afryki i przyrodnik. Był pierwszym Europejczykiem, który próbował wejść na Kilimandżaro. Za swe dokonania został odznaczony medalem Królewskiego Towarzystwa Geograficznego. Carl Claus wyprawy w odległe zakątki świata relacjonował w listach do matki. Zginął tragicznie zamordowany przez Somalijczyków u wybrzeży rzeki Dżuba koło miasta Baardheere podczas jednej ze swoich afrykańskich ekspedycji.

Adelheid była osobą udzielającą się charytatywnie i społecznie. Z jej inicjatywy w 1848 r. budynki kurortu w Czarkowie zostały zaadoptowane na potrzeby sierocińca dla około 150 dzieci chorych na tyfus. Para książęca miała też wesprzeć budowę wieży kościoła rzymskokatolickiego w Pszczynie (zniszczonego przez pożar w 1748 r.) – Hans Heinrich X ofiarowując materiały budowlane, a Adelheid krzyż powstały w hucie „Ida” w Mikołowie. By upamiętnić drugą żonę, Hans Heinrich X nadał jej imię hucie wzniesionej w Gostyni w latach 1849-1851.

W czasie swego małżeństwa z Hansem Heinrichem X Adelheid sporo podróżowała, odwiedzając Berlin, Hanower czy Londyn. Z racji funkcji pełnionych przez męża w Śląskiem Sejmie Krajowym mieszkała także we Wrocławiu. Księżna zapewne interesowała się wydarzeniami światowymi, o czym mogą świadczyć listy do męża z lat 1854-1855, w których relacjonowała przebieg wojny krymskiej. Choć – jak podaje wspomniany biograf rodziny – była osobą bardzo chorowitą, przeżyła swego małżonka o 13 lat. Po jego śmierci otrzymała rentę i wolne mieszkanie w Pszczynie i Książu. Na początku zamieszkała jednak w zamku w Roztoce, a potem osiadła we wdowiej siedzibie w Dziewiętlinie w Nowym Zamku (Neuschloss) koło Milicza. Do Pszczyny przyjeżdżała dość często, goszcząc u swego pasierba, a zarazem siostrzeńca, Hansa Heinricha XI von Pless. Jak napisał Weigelt, żyła samotnie dotknięta chorobą, doświadczając jednak miłości swych dzieci. Według jego słów, ze szczególnym oddaniem miała się nią w ostatnich miesiącach jej życia opiekować przybrana córka Anna Caroline von Reuss-Schleitz-Köstritz, będąca „wieczornym blaskiem jej życia”.  Adelheid  zmarła w Dziewiętlinie 24 sierpnia 1868 r. 

Na uwagę zasługuje fakt, że po śmierci syna Carla Clausa księżna zleciła dr. Otto Kerstenowi, również podróżnikowi do Afryki, opracowanie upamiętniającej go biografii, a zarazem dzieła prezentującego jego dorobek naukowy. Kersten stworzył kilkutomowe dzieło po części oparte na pamiętniku von Deckena. Praca ta („Reisen in Ost-Afrika”) jest uważana za jeden z najlepszych i najbardziej kompletnych opisów Zanzibaru i wybrzeża Wschodniej Afryki z okresu połowy XIX w.

Autorka tekstu: Sylwia Smolarek-Grzegorczyk