Slide

Z dwóch różnych źródeł, to jest aktu fundacyjnego dla Parafii Rzymskokatolickiej pw. Wszystkich Świętych w Pszczynie z 1905 roku oraz zapisków kronikarskich miasta pochodzi informacja o tym, że w 1816 roku kapliczka została na nowo postawiona. Nastąpiło to po zburzeniu starej, która miała tam stać od czasów cesarza Zygmunta (1. połowa XV w.). Wzniesiono ją na pagórku stanowiącym resztki grobli osuszonego stawu miejskiego. Kapliczkę widać na słynnej mapie pszczyńskiego wolnego państwa stanowego z 1636 roku autorstwa Andreasa Hindenberga. Proboszcz ks. Hugo Ohl zapisał, że w 1895 roku książęcy stangret Johann Musiolik odnowił kapliczkę, a następnie przekazał 69 marek i 50 fenigów na dalsze – jak to określił – utrzymanie pomnika w godnym stanie.

W 1937 roku burmistrz Pszczyny Józef Żmij zwrócił się do księcia z prośbą, by uporządkować otoczenie kapliczki i zastąpić niemiecki napis Dein Wille geschehe, polskim – Bądź Wola Twoja. Zalecono usunięcie dziko rosnących krzaków i wycięcie starych lip, których korzenie uszkadzały konstrukcję kapliczki, a także zasadzenie świerków w celu zasłonięcia pobliskiego transformatora. W 1939 roku prace restauratorskie obrazów powierzono, za zgodą Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego w Katowicach, artyście malarzowi Janowi Migdalskiemu z Chojen koło Łodzi. Hrabia Aleksander Hochberg przyjął na siebie wszelkie koszty renowacji, prosząc jednocześnie, by w przyszłości opiekę nad kapliczką przejęło miasto. Prace konserwatorskie przeprowadzono w okresie od 25 maja do 5 czerwca 1939 roku. Artysta podał, że malowidła są wykonane temperą na deskach lipowych. Remont cokołu przeprowadził Henryk Kisielowski, a w lipcu 1939 roku pszczyńska firma Pawła Felkla zajęła się szkleniem obrazów.

Ostatnią renowację kapliczki wykonał w latach 1992-1993 Zespół Konserwacji ówczesnego Muzeum Wnętrz Zabytkowych w Pszczynie kierowany przez Jana Gałaszka. Obecnie, oryginalne obrazy, a także kopie Tyniora z 1950 roku są zabezpieczone w Muzeum Zamkowym w Pszczynie. W ich miejsce we wnęki kapliczki wstawione zostały nowe kopie.

Kapliczka usytuowana na obrzeżach parku zamkowego przy ul. Katowickiej, pochodzi prawdopodobnie z XVIII wieku. Powstała przy dawnym szlaku prowadzącym do Oświęcimia i Mikołowa. Zbudowana na rzucie prostokąta, jest murowana i otynkowana. We wnęce na jednej ze ścian znajduje się rzeźbiona w drewnie grupa „Ukrzyżowanie”. Wnętrze zamyka żelazna krata. Możliwe, że w tym miejscu stała w XV wieku kapliczka, o której pisał archiwista książęcy dr Ezechiel Zivier. W opublikowanej w 1906 roku historii ziemi pszczyńskiej pt. „Geschichte des Fürstentums Pless” podał, że księżna raciborska Helena i jej synowie Mikołaj i Wacław, ufundowali w Pszczynie kaplicę pod wezwaniem Ducha Świętego, Świętego Krzyża, św. Agnieszki i św. Heleny. W dokumencie pergaminowym, wystawionym w języku łacińskim w Pszczynie 13 grudnia 1444 roku określono jej miejsce: po lewej stronie za bramą miejską, przez którą prowadzi droga do Oświęcimia. W 1933 roku archiwista książęcy Szymon Koszyk zanotował, że w dawnych wiekach przed kapliczką stojącą za Polską Bramą (spłonęła w 1748 roku) przy ulicy wiodącej do Mikołowa, kupcy, studenci i czeladnicy opuszczający miasto, modlili się o błogosławieństwo na czas podróży. Według Sz. Koszyka zabytek nazywany był zwyczajowo kapliczką Lautera. Franz Lauter, kierownik szkoły w Miedźnej w latach 1805-1830 i właściciel jednego z domów przy pszczyńskich koszarach, miał pokryć koszty związane z odrestaurowaniem kapliczki. W 1933 roku powołano komisję do oceny stanu zachowania pszczyńskich zabytków, której przewodniczył konserwator wojewódzki dr Tadeusz Dobrowolski. Stwierdzono wówczas, że kapliczka jest rzadko odwiedzana i wymaga renowacji, a jej otoczenie gruntownego uporządkowania terenu.

Obie kapliczki są ujęte w Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Pszczyna. W 2021 roku weszły również do obszaru uznanego za pomnik historii „Pszczyna – zespół zamkowo-pałacowy”.

Opracowała Joanna Strońska-Przybyła na podstawie tekstów Małgorzaty Tomczykiewicz, Pszczyna wczoraj i dzisiaj, s. 110-115