PARK
Zabytkowy Park Pszczyński usytuowany jest po stronie północnej i zachodniej zamku, po obu stronach rzeki Pszczynki. Zajmuje dzisiaj 156 ha powierzchni i podzielony jest na trzy części. Środkowa jego część nosi nazwę Parku Zamkowego. Od wschodu sąsiaduje ze znacznie mniejszym, ciągnącym się wzdłuż Pszczynki Parkiem Dworcowym, którego fragment zajmuje skansen „Zagroda Wsi Pszczyńskiej, a od zachodu z tzw. Dziką Promenadą – dużym terenem leśno-parkowym, który powstał po osuszeniu w 1792 r. wielkiego Stawu Miejskiego. Część Dzikiej Promenady zajmuje Pokazowa Zagroda Żubrów. Styl angielki nadano parkowi podczas przebudowy w 2. połowie XIX wieku. Od zamku wiodą promieniście dwie główne aleje; jedna do cmentarza św. Jadwigi i spalonego we wrześniu 1939 r., drewnianego kościółka pw. św. Jadwigi, druga do folwarku Kępa i do dworu Ludwikówka. Park posiada elementy kompozycyjne ogrodu romantycznego. Są stawy i rozlewiska, uzupełniające naturalny bieg rzeki, wyspy, samotne drzewa lub ich skupiska, drzewa płaczące porastające brzegi wód, łukowe mosty, małe budowle o charakterze sentymentalnym, jak klasycystyczna altana na wyspie, neoromańska piwnica lodowa i groby książęce, granitowe głazy, a nawet chińska brama i słup kamienny z sentencjami w językach francuskim, łacińskim, niemieckim i polskim, postawiony w 1801 r. przy alei do folwarku Kępa (obecnie jest przeniesiony na dziedziniec administracyjny zamku).
Publikowane w albumie „Pszczyna wczoraj i dzisiaj” czarno-białe zdjęcia zrobione w latach 30. XX wieku i współczesne kolorowe, ukazują fragmenty Parku Zamkowego i Dzikiej Promenady.
Obecny wygląd Parku zawdzięczamy ośmioletniej działalności powołanego w 1963 r. Społecznemu Komitetowi Odbudowy Parku w Pszczynie. Oprócz prac zapobiegających dewastacji obiektu i porządkowych, uzupełniono drzewostan, dodano nowe alejki, a wiele z nich wyasfaltowano. W ramach akcji upiększania miasta, zburzono wysoki mur parkowy wzdłuż ul. Wojska Polskiego i od strony południowej, przy drodze prowadzącej do Żor.
Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci, wśród zachowanych starodrzewów można było podziwiać okazałe dęby szypułkowe, kasztanowce, jawory, cisy, sosny czarne, lipy drobnolistne, jesiony wyniosłe, graby, buki zwyczajne i czerwone, modrzewie, świerki srebrzyste, sosny wejmutki, brzozy, klony japońskie, platany, wierzby i kilka tulipanowców; spośród krzewów ozdobnych natomiast: jałowce wirginijskie, ligustry, bzy czarne i koralowe, hortensje, jarzębiny, perukowce, trzmieliny, tuje i różaneczniki – rododendrony i azalie pontyjskie.
Do czasów przyłączenia Górnego Śląska do Polski w 1922 r. i objęcia książęcych włości przez Zarząd Przymusowy Dóbr Księcia Pszczyńskiego, mosty i kładki były remontowane sukcesywnie, w ramach potrzeb. Do bieżących napraw wykorzystywano drewno pozyskane z wycinki suchych, zaatakowanych przez korniki bądź powalonych drzew w parku. Dla uczczenia różnych świąt państwowych, zakłady przemysłowe fundowały np. nowe poręcze do mostów. Po każdym generalnym remoncie mosty wyglądały nieco inaczej, a niektóre z nich nawet likwidowano.
fotografia Michała Święcha
W czasie, gdy zamek książęcy był zamieszkały, park zamkowy był niedostępny dla publiczności. Na przejazd lub przejście trzeba było mieć zezwolenie. Na początku XX wieku, udostępniona została główna aleja, wiodąca od bramy parkowej przy dzisiejszym Urzędzie Miejskim do drewnianego kościółka pw. św. Jadwigi (i cmentarza św. Jadwigi). Tą aleją można było też spacerować niedzielnymi popołudniami. Do dobrego tonu należało wybrać się do parku na spacer wraz z rodziną.
fotografia Michała Święcha
Opieka nad zwierzętami i ptactwem wodnym w parku zamkowym należała do zadań Książęcej Dyrekcji Ogrodów, a od 1934 r. do Zarządu Przymusowego Dóbr Księcia Pszczyńskiego. Po II wojnie światowej w 1946 r. postanowiono podzielić park na trzy części. Odtąd Dzika Promenada i Park Dworcowy podlegały Zarządowi Miejskiemu w Pszczynie a Park Zamkowy – Muzeum, które łożyło na karmienie pawi i łabędzi, kaczek japońskich i oswojonych bocianów, które nie odlatywały na zimę. W 1961 r. w parku było 10 łabędzi. Stawy systematycznie zarybiano szczupakami, linami, kleniami i leszczami. Możliwy był nawet sportowy połów ryb na rzece Pszczynce w obrębie parku. Z wędkowania wyłączony był zalew przy grobach książęcych, stanowiący naturalny rezerwat dla ptactwa wodnego.
Opracowała Joanna Strońska-Przybyła na podstawie Pszczyna wczoraj i dzisiaj, s. 80-93
Pszczyna wczoraj i dzisiaj
Inspiracją dla powstania albumu, stał się zbiór negatywów szklanych Michała Święcha, jednego z najsłynniejszych fotografów pszczyńskich.
Brama Wybrańców
Oto najstarszy budynek zespołu pałacowo-ogrodowego w Pszczynie i zarazem najstarszy budynek w mieście.